Te Puia

Te Puia

 

I mua mai i te hūnga

Ka tata te puia kia hū

I te puia e hū ana

Whai muri i te hūnga

 

Kei te “Koropewa Ahi” a Aotearoa. He porohita tēnei e karapoti ana i Te Moana-nui-a-Kiwa, ā, kei reira te 90% o ngā puia o te ao. I te nuinga o ngā wā, ka hū te puia mo te wā poto noa ā, ka ngū mō te wā roa. E toru ngā momo maunga puia e kitea ai i Aotearoa nei, ko te mea tuatahi he puia koeko pērā i a Ruapehu rāua ko Taranaki; he takiwā puia pērā i ērā o Tāmaki Makaurau; me ngā whārua puia, pērā i te roto o Taupō-nui-a-Tia.

Ka whakaputaina e ngā maunga puia ngā āhuatanga maha e mōrearea ana ki te tangata, he tukituki i ngā whare e tata ana, e tawhiti ana hoki. Ko te rērere pungarehu tērā, ko te awa kōhatu puia tērā, ko te rangitoto hoki tērā.

Ko tā te GNS Science mahi, he āta whaiwhai i ngā hohenga o ngā puia me te tuku i te kōrero whakatūpato. Mēnā he pahū mōrearea kei te haere, ka tukuna he whakatūpato e te Rākau Marumaru, ā, ka whakatahitia ngā wāhi ka noho mōrea.

 

I MUA MAI I TE HŪNGA

  • Rapuhia he pūrongo mō te tūpono o te hūnga ki tō hapori. Tonoa ngā rautaki, ngā mahere tiaki tangata, me ngā whakaritenga whakatūpato mai i te kaunihera o tō rohe.
  • Whakaharatautia te mahere whakatahi whare i te taha o to whānau.
  • Whakaritehia tētahi Mahere Ohotata mō te Kāinga. Whakaemihia me te tiaki i ō Taputapu Whai Oranga Ohotata mō to kāinga me tētahi pēke kawe mēnā me puta i te whare.
  • Kia kaua e wareware i ngā mōkai me ngā kararehe pāmu i tō mahere ohotata

 

KA TATA TE PUIA KIA HŪ

  • Me whakarongo ki te reo irirangi o tō rohe ake, mā reira rangona ai ngā tohutohu o ngā kaiwhakahaere whakahaere ohotata mo tō hapori ake me tō tūāhuatanga.
  • Whakatutukihia tō mahere ohotata
  • Mēnā kua whai hauātanga koe, ka hiahia āwhina rānei, whakapā ki tō rōpū tautoko koe me te whakamōhio tonu i a koe ki ngā tohutohu a Te Rākau Whakamarumaru.
  • Whakauruhia ngā mīhini katoa ki te hēti, ūhia rānei ngā mīhini ki te tāpōrena nui kia kore ai e pāngia e te pungarehu hū.
  • Heria ngā kararehe ki roto i te whare whakaruruhau kia kore ai e pāngia e te pungarehu hū.
  • Ūhia ngā taputapu hiko, ā, kaua e tango i te uhi tae noa ki te wā kua pau katoa te pungarehu.
  • Āwhinatia ngā hoa me ngā kiritata e kimi āwhina motuhake.

 

I TE PUIA E HŪ ANA

  • Kia āta whakarongo ki ngā reo irirangi mō ngā tohutohu o Te Rākau Whakamarumaru.
  • Mēnā kei waho koe i te wā o te hūnga, kimihia te whakaruruhau i roto i tētahi motokā, whare rānei. Mēnā ka hopukina koe e te pungarehu e taka iho ana, whakamauria tētahi aikiha, papanga rānei, ki te ihu me te waha.
  • Me noho ki roto i te whare nā te mea he pūmate hauora te pungarehu mēnā kua pāngia koe e te mate huangō, e te mate arahau rānei.
  • I a koe i roto i te whare, katia ngā wini me ngā kūaha katoa kia kore ai te pungarehu e uru atu ki te whare. Meatia ngā taora mākū ki ngā whārua.
  • Kaua e whakararu i ngā aho waea mā ngā waea kāore e tino hiahiatia ana.
  • Mēnā me puta ki waho, whakamauria he kākahu kia ūhia katoatia ai tō tinana pēnei i te huna kanohi me ngā mōhiti. Me mau mohiti, ehara i te arotahi, kei raru rawa ō karu.
  • Whakawehea ngā awakari mai i ngā kōrere kia kore ai e purua. Mēnā e whakamahia nei e koe he pūnaha kohikohi wai marangai hei puna wai, wetekina mai te kura.
  • Kia kaua e haere ki ngā wāhi tē whakaaetia.

 

WHAI MURI I TE HŪNGA

  • Kia āta whakarongo ki ngā reo irirangi mō ngā tohutohu o Te Rākau Whakamarumaru.
  • Me noho ki rō whare, kaua e haere ki ngā wāhi e rērere ana te pungarehu.
  • Ka pai ana a waho, me whakawātea e koe te pungarehu mai i ngā awakari me te tuanui, kei ngahoro te tuanui i te taumaha o te pungarehu.
  • Mēnā he nui te pungarehu kei roto i te wai, kaua e whakamahi i tō mīhini horoi pereti, mīhini horoi kākahu rānei.
  • Kaua e taraiwa motukā i te pungarehu e rērere ana kei hē rawa atu te pūkaha o tō waka.
  • Heria ngā kararehe ki roto i te whare mēnā ka taea, horoia atu te pungarehu i ō rātou waewae me ō rātou kiri kia kore ai e mitimitihia te pungarehu, ā, hoatu te wai inu mā rātou.
  • I a koe e horoi ana i te whare, whakamauria tētahi taora paku e mākū ana hei tiaki i ō karu. I mua i te horoi whare, whakamākūhia te pungarehu.
  • Rapua ngā aho hiko me ngā pū wai, kapuni hoki kua pakaru me te whakamōhio atu i ēnei ki ngā mana.
  • Mēnā kua takakinotia tō whenua me ō rawa, tuhia ngā kōrero, whakaahuatia hoki mō ngā take rīanga. Mēnā he tangata rīhi whare koe, whakapā wawe atu atu ki te tangata nōna te whare me tō kamupene rīanga.