Te Tai Āniwhaniwha

 

Ngā whakatūpatotanga tai āniwhaniwha

I mua mai i te tai āniwhaniwha

Kei roto tonu i te tai āniwhaniwha

Whai muri i te tai āniwhaniwha

 

Ka noho whakaraerae te takutai katoa huri noa i Aotearoa ki te taenga mai o te tai āniwhaniwha. Mā reira e whara ai, e mate ai te tangata, e tukitukitia ai te whenua hoki.

He āhuatanga nō Tangaroa te tai āniwhaniwha; he kāhui ngaru nō te moana e pūtake mai ana i te nukunukunga o te rahinga wai o te moana. Ko ngā pūtake pea o te tai āniwhaniwha ko te rū whenua kei raro iho i te moana, i te ākau rānei, ko te pāhekeheke whenua i raro iho i te wai, he rū whenua rānei, he hūnga rānei te take, ko te pāhekeheke paripari kei te ākau, ko te hūnga pahū i raro o te moana, tata ki te moana rānei.

 

Ngā momo tai āniwhaniwha e toru

E toru ngā momo tai āniwhaniwha. Ka mōhio koe ko tēhea te momo ngaru e ahu mai ana nā runga i tō tawhiti i te wāhi pūtake o te ngaru.

• Nō pāmamao te wāhi pūtake o te tai āniwhaniwha tawhiti; hei tauira, nō tua atu i te Moana-nui-a-Kiwa, i Hiri pea. Mō tēnei momo ngaru he toru haora pea te roa kia tae mai ki Aotearoa nei.
• He kotahi ki te toru haora te tawhiti i Aotearoa te wāhi pūtake o te tai āniwhaniwha ā-rohe. Mā te pahūtanga o te maunga puia i te Rua o Rangitāhua ki te raki o Aotearoa e puta mai ai pea tētahi tai āniwhaniwha.
• Tino tata mai ki Aotearoa te pūtake o te tai āniwhaniwha paetata. He tino mōrearea tēnei momo tai āniwhaniwha nā te ruarua o ngā meneti e wātea ki te whakatūpato i te marea.

 

NGĀ WHAKATŪPATOTANGA TAI ĀNIWHANIWHA

Ka pūtake mai ngā karere me ngā tohu whakatūpato mō te tai āniwhaniwha i a Papatūānuku, i ngā mana, i ngā mātāpuna ōpaki rānei.

 

Ngā tohu o Papatūānuku
Kāore he wā mō te whakatūpato ōkawa i te tangata i mua i te taenga mai o te tai āniwhaniwha paetata. Me mōhio ki ngā tohu whakatūpato o Papatūānuku ka tika, me tino tere hoki tō urupare.
Tirohia te rarangi kaupapa kei te taha mātau mō ētahi atu pūrongo

Ngā whakatūpato whai mana
Ka taea ngā whakatūpato whai mana mō ngā tai āniwhaniwha tawhiti, ā-rohe anake. Ka tukuna te whakatūpatotanga whai mana e Te Rākau Whakamarumaru ki te hunga pāpāho ā-motu, ki ngā mana ā-rohe, ki ērā atu umanga urupare tika. Tēnā pea ka tukuna ngā whakatūpatotanga e te hunga pāpāho o te rohe, mā te whakapū, mā ētahi atu whakaritenga rānei o te rohe.

 

Ngā whakatūpatotanga kore whai mana, ōpaki rānei
Ka whiwhi whakatūpatotanga pea koe i ngā hoa, i tētahi o te marea, i te hunga pāpāho o tāwāhi, i te ipurangi rānei. Mēnā kua whai wā, whakamanahia te whakatūpato ki te taea. Mēnā ka wātea ngā whakatūpato whai mana, kia nui ake tō whakawhirinaki i ēnei i ērā atu whakatūpato ōpaki.

 

I MUA MAI I TE TAI ĀNIWHANIWHA

Mā te āta whakariterite i a koe anō i mua i te tai āniwhaniwha e iti iho ai te āhuatanga kino ka pā atu ki tō kāinga, ki tō pakihi hoki, ka āwhina hoki kia puta ora koe.

• Mēnā kei te ākau tō kāinga, pātai atu ki tō kaunihera mēnā he wāhi tai āniwhaniwha taua wāhi, me tono hoki i ngā whakaritenga whakatūpato o te takiwā.
• Mēnā he tangata hauā koe, mēnā he whakaritenga motuhake ōu, whakaritea mā tētahi o tō rōpū tautoko koe e whakamōhio ki ngā whakatūpatotanga me ngā pāpāhotanga ohotata.
• Whakaritehia tētahi Mahere Ohotata mō te Kāinga me tētahi Pēke Kawe mēnā me puta i te whare.
• Me mōhio koe kei hea te whenua teitei e tino tata ana me te huarahi ki taua wāhi. Me piki ki te whenua tino teitei ka taea, ki tawhiti i te tuawhenua. Whakarautakihia tō mahere tahuti mai i tō kāinga, i tō wahi mahi, i te wāhi hararei tata ki te takutai hoki.

 

KEI ROTO TONU I TE TAI ĀNIWHANIWHA

• Heria tō pēke kawe ki te taea tēnā. Kaua e hoki ki te wāhi mōrearea ki te kimi i te pēke, i ō rawa rānei.
• Heria ō mōkai ki tō taha ki te taea i runga i te haumaru.
• Piki tonu atu ki te whenua tino teitei ka taea, haere kē ki tawhiti rawa ka taea ki te tuawhenua. Mēnā he mahere whakatahi tāu, whāia ngā ara ka whakaaturia.
• Hīkoi, haere rānei mā runga pahikara ki te taea, kaua e taraiwa motokā engari koa e tino āhei kia pēnā. Mēnā kei te taraiwa motokā kē koe, kaua e tū kia tae ki waho tonu i te rohe whakatahi, kei raru te hunga kei muri i a koe.
• Ko te tikanga he haumaru ake te poti i te wai neke atu i te 20 mita te hōhonu i te takoto noa iho i te ākau. Nukuhia te poti ki waho i te moana ki te taea tēnā i runga i te haumaru.
• Kaua rawa e haere ki te takutai mātakitaki ai i te tai āniwhaniwha. Karohia ngā wāhi mōrearea tae noa ki te putanga mai o te kupu whakawātea a te kāwanatanga.
• Me whakarongo ki te reo irirangi o tō rohe ake, mā reira rangona ai ngā tohutohu o ngā kaiwhakahaere ohotata mo tō hapori ake me tō tūāhuatanga.

 

WHAI MURI I TE TAI ĀNIWHANIWHA

• Kia kaha tonu ki te whakarongo ki ngā tohutohu nō Te Rākau Whakamarumaru, kaua rā e hoki ki te wāhi i whakarērea ai i mua i te putanga o te kupu whakawātea o ngā mana.
• Kia mōhio mai koe, i ētahi wā he ngaru anō kei te whai ake i roto i te 24 haora whai muri i te ngaru tuatahi. He nui ake ēnei ngaru i ētahi wā.
• Mēnā kua whara koe, kimihia te āwhina. Ki te kore, āwhinatia ētahi atu.
• Kaua e hāereere haere ānō nei he tūruhi koe
• Ka hoki ana koe ki roto i te whare, kia tino tūpato nā te mea i ētahi wā kua tukitukitia te whare e te waipuke. Rapua ngā aho hiko me ngā pū wai, kapuni hoki kua pakaru me te whakamōhio atu i ēnei ki ngā mana.
• Mēnā kua takakinotia tō whenua me ō rawa, tuhia ngā kōrero, whakaahuatia hoki mō ngā take rīanga. Mēnā he tangata rīhi whare koe, whakapā wawe atu atu ki te tangata nōna te whare me tō kamupene rīanga.